Πωλ Βαλερύ, Η καθαρή ποίηση

Μεγάλος θόρυβος δημιουργήθηκε στον κόσμο (και κόσμο εννοώ τα πιο πολύτιμα και ανώφελα πράγματα) γύρω από δύο λέξεις: καθαρή ποίηση. Είμαι λίγο υπεύθυνος για το θόρυβο αυτό. Έτυχε, εδώ και μερικά χρόνια, προλογίζοντας την ποιητική συλλογή κάποιου φίλου μου, να προφέρω τούτες τις λέξεις χωρίς να τους προσδώσω οριακή σημασία και χωρίς να προβλέψω σε ποια συμπεράσματα θα έφθαναν όσοι ενδιαφέρονται για την ποίηση. Ήξερα καλά τι εννοούσα με τις λέξεις εκείνες, δεν ήξερα όμως ότι θα προκαλούσαν τέτοιες απηχήσεις και αντιδράσεις στους εραστές της λογοτεχνίας. Ήθελα μόνο να επιστήσω την προσοχή σε κάποιο γεγονός κι όχι να διατυπώσω μια θεωρία, κι ακόμη λιγότερο να θεμελιώσω ένα δόγμα και να θεωρήσω αιρετικούς όλους όσους δεν θα προσχωρούσαν.

Κάρολος Μπωντλαίρ, L’Albatros

Πέρσιος, «οικογενειακό» + «άλλο ένα»

Ο Αμερικανός φιλοδοξεί
Η κοινότητα να μεταναστεύσει διά θαλάσσης
Η πίκρα των γονιών γύρω απ’ το συζυγικό κρεβάτι
Και το παιδί
Να μελετά το βιβλίο

Θόρυβος από κλιματιστικό
Και τα βατράχια κλαίνε έξω
Σήμερα σηκώθηκα αργά και
Δε διάβασα καθόλου
Το μυαλό μου είναι λευκό από σκέψεις
Το κλιματιστικό σταμάτησε
Το κλιματιστικό λειτουργεί
Το μισός μου στρέφεται τώρα στους χαΐστες
Που δεν έχουν ιδέα από πάγο

Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, Συνομιλία με φοροεισπράκτορα περί ποιήσεως

Αρχίζεις να σπρώχνεις μια λέξη στο στίχο
Κι η λέξη δε μπαίνει.
Επιμένεις και σπάει.

***

Η ποίηση – ειν’ ένα ταξίδι
Σ’ άγνωστη χώρα.
Η ποίηση – είναι ταυτόσημη
Με την παραγωγή ραδίου.

Για μια και μόνο λέξη
Λιώνεις χιλιάδες τόννους
γλωσσικό μετάλλευμα.

Μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου

Κρίστιαν Μόργκενστερν, Ποιήματα

.

Ιωάννης Πολέμης, Το παλιό βιολί

Άκουσε τ’ απόκοσμο, το παλιό βιολί
Μέσα στη νυχτερινή σιγαλιά του Απρίλη.
Στο παλιό κουφάρι του μια ψυχή λαλεί
Με τ’ αχνά κι απάρθενα της αγάπης χείλη.

Και τ’ αηδόνι τ’ άγρυπνο και το ζηλευτό
Ζήλεψε κ’ εσώπασε κ’ έσκυψε κ’ εστάθη
Για να δει περήφανο τι πουλί είν’ αυτό
Που τα λέει γλυκύτερα της καρδιάς τα πάθη.

Ως κι ο γκιώνης τα’ άχαρο, το δειλό πουλί,
Με λαχταρ’ απόκρυφη τα φτερά τινάζει
Και σωπαίνει ακούγοντας το παλιό βιολί
Για να μάθη ο δύστυχος πώς ν’ αναστενάζει.

Τι κι αν τρώει το ξύλο του το σαράκι; Τι
Κι αν περνούν αγύριστοι οι χρόνοι κι’ άλλοι χρόνοι;
Πιο γλυκιά και πιο όμορφη και πιο δυνατή
Η φωνή του γίνεται όσο αυτό παλιώνει.

Είμ’ εγώ τ’ απόκοσμο, το παλιό βιολί
Μέσα στη  νυχτερινή σιγαλιά του Απρίλη.
Στο παλιό κουφάρι μου μια ψυχή λαλεί
Με της πρώτης νιότης μου τα δροσάτα χείλη.

Τι κι αν τρώει τα σπλάχνα μου; Τι
Κι αν βαδίζω αγύριστα χρόνο με το χρόνο;
Πιο γλυκιά και πιο όμορφη και πιο δυνατή
Γίνεται η αγάπη μου, όσο εγώ παλιώνω.

Κωστής Παλαμάς, Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ.Π. Καβάφης, Το πρώτο σκαλί

Εις τον Θεόκριτο παραπονιούνταν
μιά μέρα ο νέος ποιητής Ευμένης·
«Τώρα δυό χρόνια πέρασαν που γράφω
κ’ ένα ειδύλιο έκαμα μονάχα.
Το μόνον άρτιόν μου έργον είναι.
Αλλοίμονον, είν’ υψηλή το βλέπω,
πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα·
και απ’ το σκαλί το πρώτο εδώ που είμαι
ποτέ δεν θ’ αναιβώ ο δυστυχισμένος».
Ειπ’ ο Θεόκριτος· «Αυτά τα λόγια
ανάρμοστα και βλασφημίες είναι.
Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
νάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι·
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.
Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτο
πολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει.
Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο
πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι
πολίτης εις των ιδεών την πόλι.
Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναι
και σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν.
Στην αγορά της βρίσκεις Νομοθέτας
που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι·
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα».

Ζαν Μορεάς, Μανιφέστο του συμβολισμού

Όπως όλες οι τέχνες, η λογοτεχνία εξελίσσεται: εξέλιξη κυκλική με παλινδρομήσεις αυστηρά καθορισμένες που περιπλέκονται από ποικίλες τροποποιήσεις, τις οποίες επιφέρουν το πέρασμα του χρόνου και οι αναστατώσεις των χωρών. Θα ήταν περιττό να παρατηρήσουμε πως κάθε καινούρια εξελικτική φάση της τέχνης αντιστοιχεί ακριβώς στο έσχατο γήρας, στο αναπόφευκτο τέλος της αμέσως προηγούμενης σχολής. Δυο παραδείγματα αρκούν: ο Ronsard θριαμβεύει πάνω στην αδυναμία των τελευταίο μιμητών του Marot, ο ρομαντισμός ξεδιπλώνει τα λάβαρά του πάνω στα κλασσικά ερείπια, που τα φυλάγουν άσκημα οι Baour Lormian και Etienne de Jouy. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι κάθε εκδήλωση της τέχνης φτάνει μοιραία στην πτώχευση και στη φθορά. Τότε, από αντιγραφή σε αντιγραφή, από μίμηση σε μίμηση, ό,τι ήταν γεμάτο σφρίγος και φρεσκάδα αποξηραίνεται και ζαρώνει ό,τι ήταν νέο και αυθόρμητο γίνεται χυδαίο και κοινότοπο.

Πωλ Βαλερύ, Το παραθαλάσσιο νεκροταφείο

Η στέγη αυτή ανάμεσα όπου οδεύουν περιστέρια,

από τα πεύκα ανάμεσα κι απο τους τάφους πάλλει.

η Μεσημβρία συνθέτει εκεί, με τα πυρά, δίκαια,

τη θάλασσα, τη θάλασσα που ξαναρχίζει πάντα!

Ω ανταμοιβή που αισθάνεσαι κατόπι απο μια σκέψη

μακρό ένα βλέμμα στων θεών επάνω τη γαλήνη!

Γ.Χ. Ώντεν, Ισπανία

Κ.Π. Καβάφης, Επιθυμίες

Σαν σώματα ωραία νεκρών που δεν εγέρασαν
Και τα ‘κλεισαν, με δάκρυα, σε μαυσωλείο λαμπρό,
Με ρόδα στο κεφάλι και στα πόδια γιασεμιά-
Έτσ’ οι επιθυμίες μοιάζουν που επέρασαν
Χωρίς να εκπληρωθούν. Χωρίς ν’ αξιωθεί καμιά
Της ηδονής μια νύχτα, ή ένα πρωί της φεγγερό.

Πέρσιος, Λόγος πολεμικός για όσους διακηρύττουν ότι η τέχνη δεν είναι κοινωνικό προϊόν

Κύριοι

Πρέπει να εθελοτυφλείτε συνειδητά για να πιστεύετε ότι η τέχνη δεν είναι κοινωνικό προϊόν, πάρα προϊόν μιας ομάδας πεφωτισμένων ανθρώπων που η έμπνευσή τους εκπορεύεται κατευθείαν από το Άγιο Πνεύμα.

Πέρσιος, Πιο χαμηλά…

Πιο χαμηλά,
απ’ τα κτήρια που τινάζονται και ξεπλένει ο τιμαλφής ουρανός
και τις ασφάλτους που διαβρώνονται απ’ τη βλάστηση,
μ’ ένα βόμβο που διώχνει τις αναμνήσεις μας,
διασχίζει και συντρίβει λείψανα ανδρείων με σπόρους πoταμών,
και με ζητιάνους, κόλακες μοναδικούς της ποταπής μας τύχης,
μας στέλνει άοπλους στις μάχες
– το Μετρό !!

Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Αρχαϊκός κορμός Απόλλωνος

Δεν το γνωρίσαμε το ανήκουστο κεφάλι
όπου μεστώναν των ματιών του οι βολβοί.
Όμως το στήθος του φλογίζει σαν κερί
κι εκεί το βλέμμα, ριζωμένο τώρα σ’ άλλη

θέση, ζει και διαρκεί. Το στέρνο, αλλιώς,
δεν θα σε τύφλωνε, κι απ’ την καμπή του ισχίου
δεν θα κυλούσε ενός γέλιου ο μορφασμός
ώς το σημείο που ήταν πρώτα του μορίου.

Αλλιώς, η πέτρα θα ‘στεκε ανάπηρη, μισή
κάτω απ’ τους ώμους που ερειπώθηκαν στην πτώση
και δεν θα σπίθιζε όπως άγρια λεοντή

ούτε σαν έκρηξη άστρου από παντού με τόση
λάμψη : γιατί το κάθε τι από δώ σε βλέπει,
η κάθε μια γωνιά. Ζωή ν’ αλλάξεις πρέπει.

Μετάφραση Κώστα Κουτσουρέλη

Α.Κ. Ραμάνουτζαν, Συμβάσεις απελπισίας

Ναι, τα ξέρω όλα αυτά.
Πρέπει να γίνω μοντέρνος.

Πρέπει να παντρευτώ ξανά, να παρακολουθήσω στριπτίζ, να επισκεφτώ την Αφρική, να πάω σε ταινίες.
Να πληρώσω για να κουνήσω αγριεμένα τη γροθιά μου σ’ έναν ψυχαναλυτή.
Και όταν καίγομαι πρέπει να χαμογελάω με μαύρα βαμμένα μάτια, και να πίνω μαρτίνι, όπως οι πάνκηδες του περιθωρίου.
Συγνώμη όμως, δε μπορώ να ξεμάθω τις συμβατικότητες της απελπισίας.
Πρέπει να αναζητήσω και να βρω τον προσωπικό μου διάολο, μόνο μέσα στο ινδουιστικό κεφάλι μου:

Πρέπει να μετασχηματιστώ και να εκτραπώ, μέχρι να φουσκώσω και να καώ.

Μετάφραση: Κόριννα

Κουρτ Σβίττερς, Τρία ποιήματα

Κόριννα, έμΜΕΤΡΟ επείγον περιστατικό

Με το λοξό μου καπελάκι στο μετρό
Είμαι και φαίνομαι ρετρό
Κάποιος μου κάνει τον καμπόσο
Όμως τσιμουδιά εγώ
Δεν μπορώ πια να μιλώ
Δευτερόλεπτα μετρώ
Περιμένω πώς και πόσο
Γιατρειά να σ’ ανταμώσω
Φάρμακό μου να σε πιώ
Καιρός είναι που πονώ
Αλλά τώρα αδημονώ
Απ’ τον πόνο να γλυτώσω
Θα σε φάω θα σε δαγκώσω
Μηλαράκι τρυφερό
Τώρα πλέον θα μπορώ
Νά τι γράφω στο μετρό
Με το λοξό μου καπελάκι το ρετρό
Πονώντας και πηγαίνοντας
Στον οδοντογιατρό

Άννα Αχμάτοβα, Από τις Ελεγείες του Βορρά

Περίμενα για τον μεγάλο χειμώνα
πολύ καιρό,
Σαν λευκή ασκητική ιεροτελεστία
Τον αναλαμβάνω
Και γαλήνια θα πάρω τη θέση μου
Σ’ένα ελαφρύ έλκηθρο….

Θα επιστρέψω σε σένα πριν πέσει η νύχτα,
Λαέ του Κίτετς.

Υπάρχει μόνο ένας δρόμος να προσπεράσεις
Το αρχαίο μονοπάτι…

Τώρα κανείς δεν συνοδεύει
Αυτήν τη γυναίκα απ’ το Κίτετς,
Μήτε αδελφός , μήτε γείτονας
μήτε ο πρώτος γαμπρός –
Μόνο ένα κλαδί πεύκου,
Μια ηλιόλουστη ρίμα
Πεταμένη από ένα ζητιάνο
Και μαζεμένη απο εμένα…
Στον ύστερο τόπο της διαμονής μου

Αφήστε με να ησυχάσω.

(Μέγαρο Φοντάνκα, 10-12 Μαρτίου 1940)

Απόδοση: Γιάννης Αντιόχου

Αργύρης Χιόνης, Κάποιος εξημέρωσε, κάποτε, μια μοναξιά…

Κάποιος  εξημέρωσε,  κάποτε, μια μοναξιά
απο θηρίο της ερήμου ζώο
την έκανε, οικόσιτο
κι ήτανε τρυφερη και διακριτική
και στην αφή τόσο απαλή
πιο απαλή ακόμα κι απο γάτα.

Τώρα, πώς έγινε και, έτσι ξαφνικά
αυτή η τόσο εξημερωμένη μοναξιά
τον κατασπάραξε,
κανείς δεν ξέρει.